مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی  آیت الله طالقانی

دکتر حسام الدین اقلیمی ، استادیار گروه جراحی عمومی، فلوشیپ پیوند اعضاء و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در گفتگو با روابط عمومی بیمارستان آیت الله طالقانی اظهار داشت: سرطان پانکراس به طور کلی به رشد سلول‌های غیر طبیعی در پانکراس اشاره دارد که می‌توانند به بافت‌های اطراف حمله کرده و به سایر اعضای بدن سرایت کنند. این بیماری معمولاً در مراحل پیشرفته خود خود را نشان می‌دهد، زمانی که سلول‌های سرطانی به سایر قسمت‌های بدن پخش شده‌اند.

 

 از آنجا که پانکراس مسئول ترشح آنزیم‌ها و هورمون‌ها است، اختلال در عملکرد آن می‌تواند مشکلات گوارشی و متابولیک شدیدی ایجاد کند.

 

سرطان پانکراس به دلیل سرعت بالای رشد و توانایی انتشار به سایر بخش‌ها، به عنوان یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان‌ها شناخته می‌شود. معمولاً این نوع سرطان به دلیل ظاهر شدن علائم در مراحل پیشرفته، تشخیص داده می‌شود که همین امر درمان آن را دشوار می‌سازد.

 

اهمیت تشخیص سرطان پانکراس:

تشخیص زودهنگام سرطان پانکراس برای افزایش شانس درمان و بقا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. متاسفانه، این سرطان معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت است یا علائم آن به‌قدری مبهم و غیر اختصاصی است که می‌تواند با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود. از این رو، بسیاری از بیماران تا زمانی که سرطان به مراحل پیشرفته نرسد، متوجه وجود آن نمی‌شوند.

 

با توجه به ویژگی‌های خاص سرطان پانکراس، تشخیص آن در مراحل اولیه می‌تواند به طور چشمگیری شانس درمان را افزایش دهد. استفاده از آزمایش‌های خون، تصویربرداری پزشکی مانند سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی، و همچنین تست‌های ژنتیکی در افرادی که سابقه خانوادگی دارند، می‌تواند به شناسایی زودهنگام این بیماری کمک کند.

 

تشخیص به موقع به بیمار این امکان را می‌دهد که درمان‌های موثرتر و پیشرفته‌ تری را دریافت کند، از جمله جراحی، شیمی‌درمانی و پرتو درمانی، که در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی نقشی کلیدی دارند.

 

ویژگی‌ها و مشخصات:

رشد سریع و تهاجمی

شایع‌ترین نوع سرطان پانکراس

احتمال تشخیص در مراحل پیشرفته به دلیل عدم بروز علائم مشخص در مراحل اولیه

شانس بقا در مراحل پیشرفته کمتر است

علائم اولیه این نوع سرطان ممکن است شامل درد در ناحیه شکم، کاهش وزن ناگهانی، یرقان (زردی پوست و چشم‌ها) و اختلالات گوارشی باشد.

 

روش‌های درمان:

شیمی‌درمانی یا پرتو درمانی  و درمان‌های هدفمند برای کنترل پیشرفت بیماری

درمان‌های دارویی برای کنترل ترشح هورمون‌ها

جراحی برای برداشتن تومور

 

علل و عوامل خطر سرطان پانکراس:

سرطان پانکراس، مانند بسیاری از انواع دیگر سرطان، تحت تاثیر ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی قرار دارد. برخی از عوامل خطر این بیماری قابل کنترل هستند، در حالی که برخی دیگر غیر قابل کنترل و طبیعی هستند. در این بخش، به بررسی مهم‌ترین عوامل ژنتیکی، سبک زندگی و بیماری‌های مرتبط با سرطان پانکراس خواهیم پرداخت.

 

عوامل ژنتیکی:

عوامل ژنتیکی نقش عمده‌ای در بروز بسیاری از سرطان‌ها دارند، و سرطان پانکراس نیز از این قاعده مستثنی نیست. برخی از افراد به دلیل وجود جهش‌های ژنتیکی خاص، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پانکراس قرار گیرند.

 

ژن‌های مرتبط با سرطان پانکراس:

BRCA1 و BRCA2: این ژن‌ها به طور معمول به ترمیم آسیب‌های DNA کمک می‌کنند. جهش در این ژن‌ها می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پانکراس و سایر انواع سرطان‌ها، مانند سرطان سینه و تخمدان، را افزایش دهد.

 

ژن‌های مرتبط با سندرم لینچ (Lynch syndrome): افرادی که این جهش‌ها را دارند، خطر ابتلا به سرطان‌های مختلف، از جمله سرطان پانکراس، را افزایش می‌دهند.

پانکراسیت مزمن ژنتیکی: برخی از افراد به دلیل ویژگی‌های ارثی در پانکراس، بیشتر در معرض پانکراسیت مزمن قرار می‌گیرند که خود عامل خطر برای سرطان پانکراس است.

 

اگر در خانواده فرد سابقه ابتلا به سرطان پانکراس وجود داشته باشد، احتمال ابتلای شخص به این بیماری افزایش می‌یابد.

سبک زندگی (سیگار، رژیم غذایی نامناسب و مصرف الکل)

سبک زندگی تأثیر زیادی در خطر ابتلا به سرطان پانکراس دارد. تغییرات در عادات زندگی می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.

 

سیگار کشیدن:
سیگار کشیدن یکی از بزرگ‌ترین عوامل خطر برای سرطان پانکراس است. مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که سیگار می‌کشند، خطر ابتلا به سرطان پانکراس در آن‌ها به طور قابل توجهی بیشتر است. سموم موجود در سیگار می‌توانند آسیب جدی به پانکراس وارد کرده و خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند.

 

رژیم غذایی نامناسب:
رژیم غذایی غنی از چربی‌های اشباع شده، گوشت‌های فرآوری‌شده، و فست‌فود می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش دهد. همچنین، مصرف کم میوه‌ها، سبزیجات و فیبر ممکن است باعث افزایش خطر این سرطان شود. افرادی که رژیم غذایی ناسالم دارند، به ویژه در صورتی که چاقی نیز داشته باشند، بیشتر در معرض خطر سرطان پانکراس قرار می‌گیرند.

 

مصرف الکل:
مصرف مداوم و بیش از حد الکل می‌تواند باعث پانکراتیت مزمن و در نتیجه افزایش خطر ابتلا به سرطان پانکراس شود. الکل می‌تواند با ایجاد التهاب مزمن در پانکراس، زمینه را برای بروز سرطان فراهم کند.

 

بیماری‌ های مرتبط (دیابت، پانکراتیت مزمن)

دیابت:
دیابت نوع ۲ یک عامل خطر مهم برای سرطان پانکراس است. مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، به ویژه اگر کنترل قند خون نداشته باشند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان پانکراس قرار دارند. افزایش سطح انسولین و التهاب مزمن که در دیابت رخ می‌دهد، می‌تواند به آسیب به پانکراس و در نتیجه به بروز سرطان منجر شود.

 

پانکراتیت مزمن:
پانکراتیت مزمن به التهاب مداوم پانکراس اطلاق می‌شود و یکی از عوامل خطر اصلی برای سرطان پانکراس است. این بیماری می‌تواند به تدریج پانکراس را آسیب بزند و زمینه را برای ایجاد سلول‌های سرطانی فراهم کند. عواملی مانند مصرف الکل یا سابقه ارثی می‌توانند باعث پانکراتیت مزمن شوند.

 

علائم و نشانه‌ های سرطان پانکراس:

سرطان پانکراس در مراحل اولیه معمولاً علائم خاصی ندارد یا علائم آن به قدری خفیف است که ممکن است به راحتی نادیده گرفته شود. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام این بیماری دشوار است و معمولاً زمانی شناسایی می‌شود که سرطان پیشرفته شده و به دیگر اندام‌ها گسترش یافته است. علائم و نشانه‌های رایج سرطان پانکراس شامل درد شکم و کمر، کاهش وزن ناگهانی، و یرقان (زردی پوست و چشم‌ها) هستند.

 

درد شکم و کمر:

یکی از علائم شایع سرطان پانکراس، درد در ناحیه شکم و کمر است. این درد ممکن است به تدریج شروع شود و در ابتدا خفیف باشد، اما به مرور زمان شدت می‌یابد. درد شکم معمولاً در ناحیه بالای شکم، به ویژه در سمت چپ یا وسط شکم احساس می‌شود و ممکن است به کمر هم انتشار یابد. این درد به دلیل فشاری است که تومور بر روی اعضای داخلی و اعصاب اطراف پانکراس وارد می‌کند.

 

علت درد:
تومور در پانکراس می‌تواند به ساختارهای اطراف آن، از جمله اعصاب و روده‌ها فشار وارد کند، که باعث درد شدید می‌شود. گاهی اوقات این درد پس از خوردن غذا یا در حالت دراز کشیدن تشدید می‌شود.

کاهش وزن ناگهانی:

کاهش وزن بدون هیچ‌ گونه دلیل قابل توضیح، یکی دیگر از علائم هشداردهنده سرطان پانکراس است. این کاهش وزن معمولاً به دلیل مشکلات گوارشی ناشی از سرطان به وجود می‌آید، مانند ناتوانی پانکراس در تولید آنزیم‌های گوارشی کافی برای هضم مواد غذایی. در برخی از موارد، سرطان پانکراس باعث سوء جذب مواد مغذی و کاهش اشتها می‌شود که به نوبه خود منجر به کاهش وزن می‌گردد.

 

علت کاهش وزن:
کاهش اشتها و مشکلات گوارشی می‌تواند منجر به کمبود مواد مغذی و انرژی شود. همچنین، تومور می‌تواند بر تولید هورمون‌ها و آنزیم‌ها تاثیر بگذارد که در فرایند متابولیسم نقش دارند.

 

یرقان (زردی پوست و چشم‌ها):

یرقان یا زردی پوست و چشم‌ها یکی از علائم شناخته شده در سرطان پانکراس است، به ویژه زمانی که تومور در سر پانکراس قرار دارد. یرقان زمانی رخ می‌دهد که تومور مجرای صفراوی را مسدود می‌کند و باعث تجمع بیلی‌روبین (یک ماده زرد رنگ در خون) می‌شود. این امر موجب زردی پوست، چشم‌ها و حتی ادرار تیره می‌شود.

 

علت یرقان:
وقتی که مجرای صفراوی توسط تومور مسدود می‌شود، صفرا نمی‌تواند به طور معمول به روده منتقل شود و در خون تجمع پیدا می‌کند که این امر منجر به زرد شدن پوست و چشم‌ها می‌شود.

 

علائم سرطان پانکراس در مراحل اولیه ممکن است خفیف یا مبهم باشد، اما با پیشرفت بیماری، علائم زیر مشاهده می‌شود: درد شکم و کمر، کاهش وزن ناگهانی، و یرقان (زردی پوست و چشم‌ها). اگر این علائم را در خود یا کسی مشاهده کردید، توصیه می‌شود که هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید تا بررسی‌های لازم انجام شود.

 

 

روش‌های تشخیص سرطان پانکراس:

تشخیص سرطان پانکراس معمولاً نیازمند ترکیبی از آزمایش‌های مختلف است. از آنجایی که سرطان پانکراس در مراحل اولیه ممکن است علائم خاصی نداشته باشد یا علائم آن بسیار غیر مشخص باشد، تشخیص دقیق و به موقع آن اهمیت زیادی دارد. روش‌های مختلفی برای تشخیص این بیماری وجود دارد که شامل تصویربرداری پزشکی، آزمایش‌های خون و بیوپسی هستند. در این بخش، به بررسی این روش‌ها می‌پردازیم.

تصویربرداری پزشکی MRI، سی‌تی‌اسکن، PET

 

MRI تصویربرداری رزونانس مغناطیسی:
MRI یکی از روش‌های پیشرفته تصویربرداری است که برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شود. این تکنیک با استفاده از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی تصاویری با دقت بالا از پانکراس و بافت‌های اطراف آن تهیه می‌کند. MRI برای ارزیابی اندازه و محل تومور، بررسی گسترش آن به بافت‌های اطراف و تعیین مرحله بیماری بسیار مفید است.

 

سی‌تی‌اسکن (CT scan):
سی‌تی‌اسکن یکی از روش‌های معمول برای تشخیص سرطان پانکراس است. این روش از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویری دقیق از پانکراس و سایر اندام‌های اطراف استفاده می‌کند. سی‌تی‌اسکن به پزشکان کمک می‌کند تا محل و اندازه تومور، وجود یا عدم وجود متاستاز (گسترش سرطان به سایر قسمت‌های بدن) و وضعیت غدد لنفاوی را ارزیابی کنند.

 

PET توموگرافی با نشر پوزیترون:
PET یک روش تصویربرداری است که برای مشاهده فعالیت متابولیکی سلول‌ها استفاده می‌شود. در این روش، ماده‌ای رادیواکتیو به بدن تزریق می‌شود که به تومورها جذب شده و نقاط سرطانی را نشان می‌دهد. این روش می‌تواند به شناسایی تومورهایی که در سی‌تی‌اسکن و MRI به راحتی دیده نمی‌شوند کمک کند و همچنین وجود متاستاز را تشخیص دهد.

 

آزمایش خون (CA 19-9 و سایر مارکرهای توموری

آزمایش CA 19-9:
CA 19-9 یکی از مارکرهای توموری است که به طور معمول در خون افراد مبتلا به سرطان پانکراس یافت می‌شود. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا میزان پروتئین CA 19-9 در خون بیمار را اندازه‌گیری کنند. افزایش سطح این مارکر می‌تواند نشان‌دهنده وجود سرطان پانکراس باشد، اما لازم به ذکر است که افزایش سطح CA 19-9 تنها برای تشخیص قطعی سرطان پانکراس کافی نیست و ممکن است در سایر بیماری‌ها نیز دیده شود.

 

مارکرهای توموری دیگر:
علاوه بر CA 19-9، آزمایش‌های خون دیگر نیز ممکن است برای ارزیابی سرطان پانکراس انجام شوند. این مارکرها می‌توانند به تعیین وضعیت بیماری و پیگیری اثر بخشی درمان کمک کنند. در برخی موارد، پزشکان از مارکرهایی مانند CEA (آنتی‌ژن جنینی سرطانی) نیز استفاده می‌کنند.

 

بیوپسی و نمونه‌ برداری:

بیوپسی فرایندی است که در آن نمونه‌ای از بافت مشکوک برای بررسی دقیق‌تر زیر میکروسکوپ برداشته می‌شود. این روش معمولاً در صورتی انجام می‌شود که تصویربرداری یا آزمایش‌های خون نشان‌دهنده احتمال وجود سرطان باشد. روش‌های مختلفی برای انجام بیوپسی وجود دارد:

 

• بیوپسی با سوزن (Fine Needle Aspiration – FNA): در این روش، سوزنی نازک به محل تومور وارد می‌شود تا نمونه‌ای از بافت آن گرفته شود.
• بیوپسی آندوسکوپیک: در این روش، یک لوله انعطاف‌پذیر به نام آندوسکوپ از طریق معده یا روده به پانکراس وارد می‌شود تا نمونه‌برداری انجام شود.
• بیوپسی جراحی: اگر دسترسی به تومور دشوار باشد، ممکن است نیاز به جراحی برای برداشت نمونه باشد.
•  

بیوپسی از بافت مشکوک به پزشک این امکان را می‌دهد که با دقت بررسی کند که آیا سلول‌ها سرطانی هستند یا خیر و به تعیین نوع دقیق سرطان کمک می‌کند.

 

 

مراحل سرطان پانکراس:

مرحله‌بندی سرطان پانکراس فرآیندی است که در آن پزشکان با استفاده از اطلاعات مختلف مانند نتایج تصویربرداری، آزمایشات خون و بیوپسی، به ارزیابی گسترش سرطان در بدن می‌پردازند. این مرحله‌بندی به کمک سیستم TNM (تومور، غدد لنفاوی، متاستاز) انجام می‌شود که شامل بررسی اندازه تومور، میزان گسترش آن به غدد لنفاوی و وجود یا عدم وجود متاستاز است.

 

روش‌ های درمان سرطان پانکراس:

درمان سرطان پانکراس بستگی به مرحله بیماری، وضعیت عمومی بیمار و ویژگی‌های خاص سرطان دارد. روش‌های درمانی شامل جراحی، شیمی‌درمانی، پرتو‌درمانی و درمان‌های هدفمند و ایمنی‌درمانی هستند. هر یک از این روش‌ها به نوعی می‌توانند در کنترل و درمان سرطان پانکراس نقش داشته باشند. در این بخش، به بررسی هرکدام از این روش‌ها پرداخته‌ایم.

جراحی (روش ویپل و سایر روش‌ها):

جراحی یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان پانکراس است، به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری که تومور محدود به پانکراس و بافت‌های اطراف آن است. در این روش، هدف اصلی برداشتن تومور و بافت‌های سرطانی است تا از گسترش بیشتر آن جلوگیری شود.

 

روش ویپل :(Whipple procedure)
یکی از رایج‌ترین و پیچیده‌ترین جراحی‌ها برای سرطان پانکراس، عمل ویپل است. در این روش، بخش‌هایی از پانکراس که شامل تومور هستند، همراه با بخشی از روده کوچک، کیسه صفرا و بخشی از معده برداشته می‌شوند. این عمل معمولاً در مراحل اولیه سرطان انجام می‌شود، زمانی که تومور قابل برداشتن است و به دیگر اعضای بدن گسترش نیافته است.

 

 

شیمی‌ درمانی و پرتو‌ درمانی

شیمی‌درمانی:
شیمی‌درمانی یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان است که از داروهای خاصی برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. در مورد سرطان پانکراس، شیمی‌درمانی ممکن است قبل از جراحی برای کوچک‌تر کردن تومور، یا بعد از جراحی برای جلوگیری از بازگشت سرطان انجام شود. همچنین، در مراحل پیشرفته بیماری، شیمی‌درمانی می‌تواند به کنترل رشد سرطان و تسکین علائم کمک کند.برخی از داروهای شیمی‌درمانی که برای درمان سرطان پانکراس استفاده می‌شوند شامل ژل‌سیتابین (Gemcitabine)، فلوروراسیل (۵-FU) و نابوپلاتین هستند.

 

پرتو‌درمانی:
پرتو‌درمانی از پرتوهای با انرژی بالا (مانند اشعه ایکس) برای نابودی یا کوچک کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این درمان معمولاً به‌طور ترکیبی با شیمی‌درمانی استفاده می‌شود، به ویژه برای بیمارانی که نمی‌توانند تحت جراحی قرار گیرند. پرتو‌درمانی می‌تواند به کاهش اندازه تومور، کاهش درد و تسکین سایر علائم کمک کند. پرتو‌درمانی معمولاً به تومورهای پانکراس و نواحی اطراف آن متمرکز می‌شود.

 

درمان‌ های هدفمند و ایمنی‌ درمانی

درمان‌های هدفمند:
درمان‌های هدفمند از داروهایی استفاده می‌کنند که به طور خاص بر روی مولکول‌ها یا مسیرهای بیولوژیکی که موجب رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شوند، هدف‌گذاری می‌کنند. این درمان‌ها کمتر از شیمی‌درمانی به سلول‌های سالم آسیب می‌زنند و می‌توانند عوارض جانبی کمتری داشته باشند. در سرطان پانکراس، برخی داروهای هدفمند می‌توانند به پروتئین‌های خاصی که به رشد تومور کمک می‌کنند، حمله کنند. داروهایی مانند Erlotinib (Tarceva) در برخی از بیماران مبتلا به سرطان پانکراس مؤثر واقع شده‌اند.

 

ایمنی‌درمانی:
ایمنی‌درمانی یک روش جدیدتر است که سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و نابودی سلول‌های سرطانی تحریک می‌کند. در این روش، داروهایی به بیمار داده می‌شود که سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و آن را به مبارزه با سلول‌های سرطانی هدایت می‌کنند. یکی از داروهای معروف ایمنی‌درمانی، Pembrolizumab (Keytruda) است که به‌ویژه برای انواع خاصی از سرطان‌ها از جمله برخی انواع سرطان پانکراس استفاده می‌شود. ایمنی‌درمانی هنوز در مراحل تحقیقاتی است، اما در برخی بیماران نتایج مثبتی نشان داده است.

 

درمان سرطان پانکراس شامل روش‌های مختلفی است که بستگی به مرحله بیماری، وضعیت بیمار و ویژگی‌های خاص سرطان دارد. جراحی می‌تواند در مراحل اولیه موثر باشد، در حالی که شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی در هر مرحله از بیماری برای کوچک کردن تومور و تسکین علائم استفاده می‌شوند. همچنین درمان‌های هدفمند و ایمنی‌درمانی روش‌های نوین و پیشرفته‌ای هستند که در برخی بیماران نتایج مثبتی نشان داده‌اند.

 

هر بیمار نیازمند درمانی سفارشی و متناسب با شرایط خود است و برای بهترین نتیجه باید به مشاوره‌های پزشکی دقیق و جامع توجه کند.