مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی  آیت الله طالقانی

قسمت سوم گفتگو روابط عمومی بیمارستان آیت الله طالقانی با دکتر مجید ولی زاده فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم ، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ایشان بیان کرد: 

 

چطور می توان به حد مطلوب قند خون رسید؟

کنترل مناسب بیماری مستلزم استفاده از رژیم غذایی، فعالیت بدنی و داروهای پایین آورنده قند خون و همینطور پایش منظم قند خون است. نکته مهم اینست که فرد مبتلا بایستی در مقابل بیماری خود مسئولیت پذیر باشد در واقع مسئولیت عمده کنترل بیماری بر عهده خود بیمار است. بیمار بایستی تحت نظر تیم مراقبت دیابت ( متشکل از پزشک، متخصص تغذیه، پرستار آموزش دهنده) و با راهنمایی های آنها قند خون و سایر مشکلات پزشکی خود را کنترل نماید.

آموزش، نقش بسیار حیاتی در کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض آن دارد. کتاب حاضر و سایر منابع معرفی شده در انتهای کتاب گامی در جهت آموزش بیماران و کسانیکه در مراقبت از بیماران دیابتی نقش دارند می باشد. باید اذعان کرد افراد خانواده بیماران دیابتی نیز نقش مهمی در تشویق بیمار برای سازگاری وی با یک بیماری مادام العمر دارند.آنها می توانند با در دسترس قرار دادن مواد غذایی مناسب، تغییر رژیم غذایی خود و همراهی بیمار در انجام ورزش نقش سازنده و موثری برای کمک به بیمار ایفا کنند.

 با این توضیح به روشهای کنترل قندخون باز می گردیم. این روشها  به دو دسته تقسیم می شوند:

الف) روشهای غیر داروئی بمعنی تغییر در شیوه زندگی (عادات معمول زندگی ) شامل رژیم غذائی و فعالیت بدنی می باشد.

ب) روشهای دارویی نیز شامل داروهای خوراکی و تزریقی می شود.

الف) روشهای غیر داروئی

1. رژیم غذائی: تغییر شیوه یا الگوی مصرف غذا، کلیدی ترین راه کنترل دیابت است. با توجه به اینکه بیشتر افراد مبتلا به دیابت اضافه وزن دارند یا چاق هستند؛ رژیم غذائی، حداقل در جهت جلوگیری از بیشتر شدن وزن یا در صورت امکان کاهش وزن می باشد. برای این منظور لازم نیست که نوع غذای افراد دیابتی از سایر اعضای خانواده متفاوت باشد، بلکه فقط بایستی مصرف بعضی غذاها بویژه چربیها محدود شود.

باتوجه به اینکه مواد چرب، 2 برابر مواد نشاسته ای و پروتئینی هم وزن خود انرژی تولید می کنند؛ مصرف این مواد بایستی محدود شود بطوریکه کمتر از 30 در صد کل انرژی دریافتی از این مواد تامین شود. همچنین بایستی به اندازه کافی از مواد نشاسته ای یعنی نان، برنج و ماکارونی و سیب زمینی استفاده شود بطوریکه بیشتر انرژی مورد نیاز بدن در طی روز از این مواد تامین شود بنابراین اجتناب از مصرف مواد غذائی نشاسته ای نادرست است و توصیه نمی شود. همچنین مواد پروتئینی، مانند انواع گوشت قرمز و سفید، تخم مرغ و لبنیات بایستی در حد نیاز مصرف شوند؛ مگر به علل خاص پزشک معالج اجتناب از آنها را توصیه نماید.  مشاوره تغذیه با کارشناسان مربوطه در این جهت می تواند کمک کننده باشد.

2. ورزش یا افزایش فعالیت بدنی: همانطورکه افراد کم تحرک خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت دارند؛ افزایش فعالیت بدنی، یکی از راههای موثر پیشگیری از دیابت و در صورت ابتلا به بیماری، کنترل آن می باشد. ورزش با افزایش مصرف قند خون توسط عضلات، سطح قندخون را کاهش می دهد. همچنین ورزش موجب افزایش تاثیر انسولین در بدن می شود چون یکی از مشکلات در دیابت نوع 2 ، کاهش تاثیر انسولین در بدن می باشد. همچنین چون بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 دچار پرفشاری خون و بالا بودن چربیهای خون هستند؛ انجام ورزش بطور منظم در کنترل این بیماریها نیز موثر است و کنترل همه این عوامل خطرساز در نهایت منجر به کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی می شود. علاوه براین ورزش در ارتقا روحیه و احساس نشاط و سلامت نیز موثر است.

چه نوع ورزشهائی، به چه مدت و در چه زمانی از روز بایستی انجام شوند؟

بهترین نوع ورزشها، ورزشهای هوازی مانند: پیاده روی، دویدن، شناکردن، دوچرخه سواری و سایر ورزشهایی است که طی آن ضربان قلب بتدریج افزایش می یابد و در طی زمان فعالیت، بطور نسبتاً ثابت در همان حد باقی می ماند. البته ورزشهای اصطلاحاً بیهوازی مانند کار با وزنه ها نیز بر کنترل قند خون موثرند و بویژه در کسانیکه محدودیت حرکتی دارند و بعللی مانند درد زانو، کمردرد و ... قدرت تحرک کمتری دارند؛ توصیه می شوند. ولی کسانیکه نباید زور بزنند؛ مانند موارد بیماری شدید چشمی یا قلبی، بایستی از این نوع حرکات اجتناب کنند. 

حداقل زمان توصیه شده برای انجام ورزش 20-30 دقیقه در هر جلسه و 3 تا 4 جلسه در طی هفته می باشد.لازم به ذکر است کسانی که تاکنون کم فعالیت بوده اند؛ بویژه افراد با سن بیش از 40 سال، افراد با سابقه طولانی مدت دیابت، و تمام کسانیکه علاوه بر دیابت مبتلا به پرفشاری خون و اختلال چربیهای خون هستند؛ بایستی شدت فعالیت را ازکم شروع کنند (بعنوان مثال از حدود 5 دقیقه ) و بتدریج افزایش دهند چون در غیر اینصورت در خطر حمله قلبی خواهند بود.

بهترین زمان انجام ورزش، زمانی است که فرد آمادگی و امکان بیشتری برای انجام آن دارد و از انجام ورزش، بیشتر لذت می برد. ولی شروع به ورزش، 3 تا 4 ساعت پس از وعده غذائی، بیشترین اثر را بر روی قند خون دارد .

بیمارانی که از داروهائی مانند انسولین و گلی بن کلامید استفاده می کنند بایستی برای کاهش خطر افت قند خون در طی ورزش همیشه تعادل بین میزان دریافت انسولین یا داروهای ضد دیابت خوراکی، مصرف کربوهیدرات ها و میزان ورزش را حفظ کنند و حتی المقدور موارد مذکور را ثابت نگه دارند.  اقدامات زیر به منظور کاهش خطر بروز حملات افت قند خون توصیه می شود:

1. دارو یا انسولین تجویز شده را همیشه به مقدار توصیه شده توسط پزشک و سرساعت مصرف کنید.
2. وعده های غذائی و میان وعده ها را درست سر وقت مصرف کنید. همیشه با متخصص تغذیه در مورد ترکیب رژیم غذائی مناسب برای خودتان مشورت کنید و هرگز هیچکدام از وعده های غذائی یا میان وعده ها را حذف نکنید.
3. در مورد میزان و نحوه ورزش با پزشک خود مشورت کنید و هرگز برنامه ورزشی خود را سرخود زیاد نکنید.
4. درصورتیکه قندخون شما قبل از شروع ورزش از 100 میلیگرم در دسی لیتر کمتر باشد حتماً یک میان وعده غذائی (مثل یک عدد موز یا یک فنجان آب میوه) صرف کنید و حین ورزش نیز مایعات شیرین مانند آب میوه یا ساندیس در دسترس داشته باشید.
5. همیشه به مقدار کافی آب بنوشید.
6. علایم افت قند خون و نحوه مقابله با آن را به مربی یا یکی از کسانیکه با او ورزش می کنید یاد بدهید (6).

3. ترک سیگار: با توجه به افزایش خطر بالغین به بیماریهای قلبی-عروقی بایستی تمام عوامل خطرسازی که خطر این بیماریها را افزایشمی دهند، کنترل شوند. از جمله مهمترین این عوامل مصرف سیگار است. سیگار، علاوه بر اینکه خطر سکته قلبی و مغزی را در بیماران دیابتی افزایش می دهد. خطر عوارض چشمی و کلیوی را نیز در بیماران مبتلا به دیابت بشدت افزایش می دهد، لذا علیرغم اینکه مصرف دخانیات و سیگار، اثر مستقیم روی قندخون ندارد، ترک مصرف آن بشدت در بیماران دیابتی توصیه می شود . 

ب) روشهای داروئی: برای کنترل قند خون نبایستی به اقدامات غیر داروئی مانند رژیم غذائی و ورزش بسنده کرد و از داروها نیز بایستی کمک گرفت. قند خون اکثر بیماران دیابتی بدون استفاده از داروها به حد مطلوب و مورد نظر نخواهد رسیدو حتی درصورت رسیدننیز به مدت طولانی پایدار نخواهد ماند. قویترین داروی پائین آورنده قند خون انسولین است؛ ولی معمولاً نیازی به استفاده از آن در شروع ابتلا به دیابت نوع 2 نمی باشد. داروهای جدیدی در حال عرضه به بازار هستند ولی تاثیر هیچیک از داروهای جدید در پائین آوردن قند خون بیشتر از داروهای قدیمی و موجود نمی باشد.

 

داروهای خوراکی: بهترین داروی خوراکی در حال حاضر، قرص متفورمین است که در ابتدا، روزانه یک یا دو عدد قرص 500 میلی گرمی بین غذا یا پس از آن مصرف می شود و در صورت تحمل مقدار آن افزایش می یابد و زمان مصرف آن به قبل از غذا منتقل می شود. در کسانیکه با مصرف این دارو دچار سوزش معده، تهوع، اسهال یا سایر عوارض گوارشی آن می شوندبایستی مقدار دارو کم شود یا از داروهای دیگری بجای آن استفاده گردد. خوشبختانه اکثر مصرف کنندگان این دارو براحتی آنرا تحمل می کنند. این دارو بر خلاف بسیاری از داروهای پائین آورنده قند خون، اثر چاق کنندگی ندارد و حتی ممکن است کمی کاهش وزن نیز ایجاد کند.مصرف این دارو به تنهائی، منجر به افت شدید قند خون که نیاز به درمان داشته باشد؛ نمی شود. در حال حاضر انواع ایرانی و خارجی این دارو در دسترس است ولی بنظر نمی رسد از نظر اثربخشی تفاوتی با هم داشته باشند.

قرص گلی بنکلامید: با تحریک ترشح انسولین از لوزالمعده، منجر به کاهش قند خون می شود و ممکنست در بعضی از بیماران منجر به افزایش وزن و افت قند خون شود. بنابر این، بیمارانی که از این دارو یا داروهای هم خانواده آن مانند گلی کلازید استفاده می کنند؛ باید از علائم افت قند خون اطلاع داشته باشند و اقدامات لازم بهنگام  مواجهه با آن را نیز بدانند.