مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی  آیت الله طالقانی

 

دکتر آزیتا حکمت دوست متخصص تغذیه و رژیم درمانی استاد گروه تغذیه بالینی ، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفتگو با روابط عمومی بیمارستان آیت الله طالقانی اعلام کرد: رژیم درمانی یک اصطلاح گسترده برای تغییر رژیم غذایی یا اتخاذ یک رژیم جدید است که برای پیشگیری یا درمان یک بیماری یا بهبود سلامت عمومی فرد انجام می‌شود. در برخی موارد، هدف از رژیم درمانی صرفا حذف بعضی مواد غذایی و بازیابی سلامت فرد است. 

 

یک رژیم نامناسب نه تنها منجر به اختلالات وزن و بروز مشکلات جسمی می‌شود، بلکه مشکلات روحی را نیز در پی دارد. اگر مبتلا به بیماری خاصی باشید و رژیم توصیه شده توسط متخصص را دنبال نکنید، بسته به نوع بیماری، ممکن است دچار پیامدهایی شوید. به یاد داشته باشید که یک رژیم غذایی سالم از بروز انواع بیماری‌ها پیشگیری می‌کند.

 

هدف از رژیم درمانی چیست؟

فرض کنید قرار است چاقی مفرط یک فرد درمان شود؛ کاهش وزن ارتباط مستقیم با کاهش کالری‌های دریافتی دارد. در این شرایط بالانس انرژی باید منفی باشد، یعنی کالری دریافتی کمتر از کالری سوزانده شده باشد. این امر با انجام تمرینات ورزشی و همچنین تغییر عادت‌های تغذیه‌ای فرد امکان‌پذیر است.

رژیم درمانی به کاهش وزن محدود نمی‌شود و می‌تواند از طیف وسیعی از بیماری‌ها پیشگیری کرده یا آنها را درمان کند. در ادامه برخی از بیماری‌هایی را مشاهده می‌کنید که به کمک تغذیه و رژیم درمانی قابل درمان هستند:

 

یبوست

اسهال

کبد چرب

بیماری سلیاک

آلرژی های غذایی

سندروم روده تحریک پذیر

زخم معده

ریفلاکس معده

بیماریهای قلبی

فشارخون 

بیماری التهابی روده

دیابت

نارسایی کلیه

مواردی از کم خونی

بیماریهای دیورتیکولی روده

هایپرلیپیدمی

پوکی استخوان

 

رژیم درمانی اصولی چه ویژگی‌هایی دارد؟

رژیم درمانی اصولی توسط متخصص رژیم درمانی برنامه ریزی می‌شود؛  مشاور ابتدا شرایط مراجعه کننده را بررسی می‌کند و سپس یک برنامه غذایی مخصوص وی می‌نویسد؛ این برنامه مطابق با سبک زندگی و شرایط فرد است. اگر فرد بیماری خاصی داشته باشد، مشاور برای بهبود شرایط و پیشگیری از تشدید بیماری، برخی مواد غذایی را از برنامه وی حذف می‌کند. از طرفی آن مواد غذایی که خواص درمانی دارند، به رژیم اضافه می‌شوند. 

قبل از تنظیم برنامه غذایی، متخصص تغذیه فرد را معاینه کرده و اطلاعات مربوط به سوابق پزشکی و داروهای مصرفی وی را جمع آوری می‌کند. در رژیم غذایی، علائق و تمایلات هر شخص به مواد غذایی در نظر گرفته می‌شوند تا رژیم گرفتن راحت‌تر شود. فاکتورهای دیگری هم مانند وزن، چربی بدن و شاخص توده بدنی یا BMI در تغذیه و رژیم درمانی لحاظ می‌شوند.

 

انواع رژیم غذایی درمانی

رژیم غذایی با توجه به شرایط فرد انتخاب می‌شود و انواع مختلفی دارد، در ادامه به چند مورد از انواع رژیم غذایی درمانی اشاره می‌کنیم. 

 

رژیم سلامت قلب

 این رژیم غذایی برای افرادی مناسب است که دچار بیماری قلبی، فشار خون و کلسترول بالا هستند و یا افرادی که به تازگی جراحی قلب داشته‌اند. غذاهای مجاز در این برنامه رژیم غذایی عبارتند از: جو، برنج قهوه‌ای، مرغ، ماهی، آجیل، دانه‌ها، روغن زیتون، میوه و انواع سبزیجات. غذاهای ممنوع در این رژیم عبارتند از: چربی‌های فرآوری شده، غذاهای حاوی سدیم بالا (مانند انواع کنسرو)، گوشت قرمز، قند و شیرینی و لبنیات پرچرب. 

 

رژیم دیابتی

مسئله دیگری که در تغذیه و رژیم درمانی همیشه مطرح می‌شود، بیماری دیابت است. این نوع رژیم غذایی برای افراد در  شرایط زیر مناسب است: 

دیابت نوع 1 یا 2 

در معرض ابتلا به دیابت

مقاومت به انسولین

 

غذاهای مجاز در این رژیم غذایی عبارتند از: غلات سرشار از فیبر، پروتئین بدون چربی، سبزیجات بدون نشاسته، سبزیجات دارای گلیسمی پایین و حبوبات. غذاهای ممنوع در این رژیم نیز شامل شکر، نان سفید، پاستای تهیه شده از آرد سفید و آبمیوه می‌شود.  و یک اصل مهم در این بیماران، استفاده تدریجی از منابع کربوهیدرات می باشد که به کنترل قند خون کمک شایانی می نماید.

 

رژیم غذایی مناسب نارسایی کلیه 

این نوع رژیم برای افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیه مناسب است. در این رژیم غذایی پروتیین بیمار محدود شده و در اکثر موارد میزان فسفر، پتاسیم و سدیم رژیم غذایی نیز محدود میگردد غذاهای سرشار از پتاسیم، مانند موز و پرتقال،  محدود شده و غذاهای سرشار از فسفر، مانند لبنیات، حبوبات، سبوس غلات، انواع آجیل، غذاهای فرآوری شده با نمک افزوده و  نوشابه‌های دارای رنگ تیره از رژیم غذایی آنها حذف می گردد. 

 

رژیم غذایی کم سدیم

رژیم کم نمک یا کم سدیم برای مبتلایان به فشار خون، نارسایی قلبی، بیماری کلیوی و برخی از موارد سیروز کبدی توصیه می‌شود. مواد غذایی مجاز در این رژیم عبارتند از: میوه و سبزیجات تازه، آجیل بدون نمک، غلاتی مانند برنج و پاستا، گوشت تازه و ادویه و گیاهان مختلف برای طعم‌دهی به غذاها. 

 

اما خوراکی‌هایی مانند غذاهای آماده و انواع کنسروها، تنقلات نمکی و چاشنی‌هایی مانند سس سویا و سس کچاپ در این برنامه ممنوع است. 

 

رژیم بدون گلوتن

این رژیم برای افرادی که دچار بیماری سلیاک یا حساسیت به گندم هستند، مناسب است. غذاهای مناسب برای این افراد عبارتند از غلات بدون گلوتن، مانند برنج، کینوا و ذرت، اکثر محصولات لبنی، گوشت تازه، ماهی، میوه، سبزیجات، آجیل و دانه‌ها. اما هر غذای حاوی گندم، جو، چاودار و مشتقات آنها، برخی غذاهای فرآوری شده، آبجو و نوشیدنی‌های مالت برای این افراد ممنوع است.

 

رژیم لو فودمپ

این رژیم غذایی برای مبتلایان به اختلالات گوارشی به خصوص سندرم روده تحریک پذیر مناسب است. این رژیم محدودیت غذایی زیادی دارد ولی کوتاه مدت از آن استفاده می شود. غذاهای مجاز آن عبارت است از برنج، سیب زمینی، ذرت، کینوا، انواع گوشت و مرغ و ماهی، ماست و پنیر سفت، موز، طالبیو مرکبات شیرین، سبزیهای برگ سبز، هویج، کدو، انواع روغن ها، قند و شکر.

 

رژیم کم فیبر

رژیم غذایی کم فیبر برای کسانی که دچار بیماری التهابی روده، اسهال و ... هستند، مناسب است. غذاهای مناسب برای این افراد شامل نان سفید، پاستا، برنج سفید، سبزیجات پخته شده و بدون پوست و دانه و انواع کمپوت است. اما این افراد نباید غذاهایی مانند غلات سبوس دار، میوه و سبزیجات خام، آجیل، دانه‌ها، پاپ کرن و میوه خشک بخورند. 

 

رژیم غذایی سرشار از فیبر

مبتلایان به یبوست، و برخی از بیماران گوارشی بهتر است از رژیم غذایی دارای فیبر زیاد استفاده کنند. مواد غذایی مناسب برای این افراد عبارتند از: غلات سبوس دار، حبوبات (مانند لوبیا و عدس)، میوه‌ها و سبزیجات، آجیل‌ها و انواع دانه‌ها. غذاهای ممنوع در این برنامه شامل غذاهای فرآوری شده کم فیبر، نان سفید، غلات بدون سبوس و کنسرو میوه‌ها و سبزیجات می‌شود. 

 

رژیم با کالری و پروتئین بالا 

به افرادی که به دلیل سرطان و برخی عفونت‌ها دچار سوء تغذیه شده‌اند، یا توده عضلانی زیادی را از دست داده‌اند و یا کسانی که بدن آنها در حال ترمیم زخم است، این رژیم غذایی توصیه می‌شود. غذاهای مناسب برای این افراد شامل گوشت بدون چربی، محصولات لبنی، آجیل، کره انواع آجیل‌ها (مانند کره بادام زمینی)، انواع دانه‌ها، حبوبات، غلات سبوس دار و آووکادو می‌شود. به این گروه از بیماران غذاهای کم کالری، نوشیدنی‌های رژیمی، غذاهای کم پروتئین و سالاد توصیه نمی‌شود. 

 

رژیم بدون لاکتوز 

اگر مبتلا به عدم تحمل لاکتوز یا برخی مشکلات گوارشی باشید، این رژیم غذایی برای شما در نظر گرفته خواهد شد. غذاهای مناسب برای این افراد عبارتند از: شیر و محصولات لبنی بدون لاکتوز، شیرهای غیر‌لبنی، مانند شیر بادام یا شیر سویا، ماست و پنیر بدون لاکتوز، گوشت، غلات، میوه‌ها و سبزیجات. این افراد نباید شیر و محصولات لبنی معمولی و هر چیزی دارای لاکتوز بخورند. 

 

تغذیه سالم چه مواردی را شامل می‌شود؟

رژیم غذایی سالم مجموعه‌ای از چند فاکتور مهم است، از جمله کیفیت و کمیت مواد غذایی انتخاب شده که باید ترکیب درستی از انرژی و مواد مغذی را تشکیل دهند. در تغذیه و رژیم درمانی پزشک پنج فاکتور را برای برنامه غذایی در نظر می‌گیرد که به شرح زیر هستند:

 

کافی باشد، یعنی کالری و مواد غذایی مورد نیاز بیمار را فراهم کند. 

متعادل باشد، ترکیبی از مواد غذایی از گروه‌های مختلف را در خود داشته باشد.

تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن، از جمله انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و پروتئین را شامل شود. 

دارای اعتدال باشد و به این ترتیب فرد نه گرسنه می‌شود و نه پرخوری می‌کند و رژیم گرفتن طاقت فرسا نخواهد بود.

رژیم غذایی سالم دارای مواد غذایی متنوع است و فرد از ادامه دادن رژیم خسته نمی‌شود.

 

انواع رژیم برای کاهش وزن

گاهی مراجعه به متخصص تغذیه و رژیم درمانی با هدف کاهش وزن انجام می‌شود. در این شرایط متخصص با بررسی شرایط فرد، بهترین رژیم غذایی را برای وی انتخاب می‌کند. در ادامه لیست رژیم غذایی کاهش وزن را مشاهده می‌کنید که هر یک را به اختصار توضیح می‌دهیم. 

 

رژیم پالئو (Paleo) یا غارنشینی: در این رژیم غذایی تاکید بر خوردن پروتئین بدون چربی، سبزیجات، میوه‌ها، آجیل‌ها و انواع دانه‌هاست و غذاهای فرآوری شده، لبنیات، شکر و غلات در این رژیم ممنوع است؛ در واقع پالئو عادت غذایی اجداد غار‌نشین ما را دنبال می‌کند.

 

رژیم وگان (Vegan): در این رژیم، متخصص تغذیه و رژیم درمانی تمام محصولات حیوانی، را برای شما ممنوع می‌کند، از جمله گوشت، لبنیات، تخم مرغ و هر آنچه از فرآورده‌های حیوانی استخراج می‌شود. این رژیم غذایی به خاطر چربی خیلی پایین، در کاهش وزن بسیار موثر عمل می‌کند ولی باید در کنار آن مکمل های لازم نیز تجویز شود تا فرد دچار کمبود ریز مغذی ها نشود.

 

رژیم غذایی کم کربوهیدرات: در این برنامه غذایی مصرف پروتئین و چربی محدودیتی ندارد، در حالیکه مصرف کربوهیدرات محدود می‌شود. کاهش کربوهیدرات باعث رسیدن به حالتی به نام کتوز Ketosis شده که کاهش وزن چشمگیری در پی دارد. 

 

رژیم غذایی فوق‌العاده کم چرب: در این رژیم، مصرف چربی روزانه به کمتر از 10 درصد کاهش پیدا می‌کند و 30 درصد از کالری روزانه از طریق چربی تامین می‌شود. این رژیم در کوتاه مدت باعث کاهش وزن می‌شود، اما در بلند مدت تاثیری نخواهد داشت. 

 

رژیم اتکینز (Atkins): یکی دیگر از رژیم‌هایی که متخصص تغذیه و رژیم درمانی برای کاهش وزن توصیه می‌کند، اتکینز است. در این برنامه غذایی، مصرف کربوهیدرات محدود شده و فرد اجازه مصرف پروتئین و چربی را به میزان زیادی را دارد. 

 

رژیم فستینگ یا روزه داری متناوب: همان‌طور که از نامش پیداست،  به صورت دوره‌ای خوردن را متوقف می‌کنید. به عنوان مثال، طبق توصیه پزشک، 8 ساعت اجازه دارید غذا بخورید و 16 ساعت باید روزه بگیرید (فقط نوشیدن آب در این مدت مجاز است). البته در بعضی از رژِمهای فستینگ، محدودیت زمانی وجود ندارد و تنها محدودیت کالری دریافتی شدیدی اعمال میگردد.

 

 انواع رژیم برای افزایش وزن

اگر دچار لاغری شدید هستید و نیاز به افزایش وزن دارید، تغذیه و رژیم درمانی با یک برنامه غذایی سالم و اصولی در افزایش وزن به شما کمک می‌کند. همیشه رژیم افزایش وزن باید همراه ورزش باشد تا میزان عضلات بدن افزایش یابد. برخی مواد غذایی که برای افزایش وزن توصیه می‌شوند، به شرح زیر هستند:

 

انواع آجیل ها: سرشار از اسیدهای چرب ضروری و پروتئین است که هم به افزایش وزن کمک می‌کند و هم سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. 

 

سیب زمینی و نشاسته: برخی مواد غذایی حاوی نشاسته، مانند سیب زمینی و ذرت، گزینه‌های مناسبی برای افزایش وزن هستند. این مواد غذایی کالری لازم برای بدن را تامین می‌کنند.

 

نان سبوس‌دار: نان منبع کربوهیدرات است که به افزایش وزن کمک می‌کند. نان به همراه یک منبع پروتئین، مانند تخم مرغ، گوشت یا پنیر، یک وعده غذایی کامل برای افزایش وزن است. 

 

برنج: یکی از مهم‌ترین منابع کربوهیدرات است که برای افزایش وزن ضروری است، ضمن اینکه کالری مورد نیاز را تامین می‌کند. 

 

لبنیات:  یک غذای کامل محسوب می‌شوند و سرشار از پروتئین، کلسیم، کربوهیدرات، چربی، مواد معدنی و ویتامین‌های ضروری است. بهتر است روزانه دو لیوان لبنیات همراه با غذا، قبل یا بعد از ورزش بنوشید.  در صورت مشکلات گوارشی از شیر بدون لاکتوز استفاده نمایید.

 

میوه‌های خشک: سرشار از آنتی اکسیدان، پروتئین، کالری و ریزمغذی‌های ضروری هستند. انواع میوه‌های خشک حاوی مقداری قند هستند که به افزایش وزن کمک می‌کنند. 

 

اسموتی‌های پروتئینی خانگی: اسموتی‌های خانگی سالم‌تر از نوع آماده آن هستند. بهترین زمان برای خوردن اسموتی بعد از ورزش است که به افزایش توده عضلانی کمک می‌کند. 

 

انواع گوشتها و تخم مرغ: منبع پروتئین است که به ساخت عضله و افزایش وزن کمک می‌کند. 

 

ماهی چرب: ماهی سالمون سرشار از اسیدهای چرب و پروتئین است که هم به افزایش وزن کمک می‌کند و هم سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. 

 

فرمولاها: استفاده از فرمولاهایی مانند فست میل در مواردی که دسترسی به غذای مناسب نیست و در هنگام خواب می تواند کمک کننده باشد.