مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی  آیت الله طالقانی

قسمت دوم گفتگو با فوق تخصص نوزادان دکتر سید مسعود شفیعی ماسوله، با روابط عمومی بیمارستان آیت الله طالقانی در مورد اهمیئت شیر دهی به نوزادان نارس اظهار داشت: تغذیه نوزادان نارس (که زودتر از موعد متولد می‌شوند) اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا این نوزادان معمولاً وزن کم‌تری دارند و سیستم گوارشی و دیگر ارگان‌های بدنشان هنوز به طور کامل رشد نکرده‌اند. تغذیه مناسب در این نوزادان به بهبود رشد، پیشگیری از عفونت‌ها و کمک به رشد مغزی و فیزیکی آنها کمک می‌کند.

 

نکات اصلی در تغذیه نوزاد نارس

 

پیشگیری از هیپوگلیسمی (کاهش قند خون):

 

نوزادان نارس به دلیل ذخایر کم گلوکز، بیشتر در معرض کاهش قند خون هستند. تغذیه با شیر مادر به طور مداوم و در فواصل زمانی کوتاه می‌تواند سطح قند خون نوزاد را در محدوده طبیعی حفظ کند و از هیپوگلیسمی جلوگیری کند.

 

کمک به رشد و ترمیم بافت‌ها:

 

شیر مادر با داشتن پروتئین‌های با کیفیت بالا، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنزیم‌ها، برای ترمیم و رشد بافت‌های مختلف بدن نوزاد نارس ضروری است. این امر به‌ویژه برای رشد پوست، بافت‌های عضلانی و استخوانی مهم است.

 

پشتیبانی از تکامل روانی و عاطفی:

 

شیر مادر علاوه بر تغذیه فیزیکی، موجب ایجاد ارتباط نزدیک و عاطفی بین مادر و نوزاد می‌شود. این ارتباط عاطفی موجب تقویت احساس امنیت و آرامش در نوزاد می‌شود که برای رشد روانی و عاطفی او ضروری است. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، معمولاً از لحاظ عاطفی و رفتاری به‌طور کلی بهتر تکامل می‌یابند.

 

کاهش خطر عوارض و مشکلات طولانی‌مدت:

 

نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، احتمال ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات طولانی‌مدت مانند آسم، آلرژی‌ها، مشکلات گوارشی و قلبی، به‌ویژه در نوزادان نارس، کمتر است

رسیدن به اهداف تغذیه‌ای در نوزادان نارس نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، نظارت پزشکی و اجرای روش‌های خاص است که به رشد و سلامت نوزاد کمک می‌کند. از آنجا که نوزادان نارس سیستم‌های مختلف بدنشان به طور کامل تکامل نیافته است، توجه ویژه به تغذیه می‌تواند تفاوت زیادی در بهبود وضعیت سلامتی و رشد آن‌ها داشته باشد.

 

شیر مادر به عنوان اولویت اصلی

شیردهی زودهنگام: اگر ممکن باشد، بهترین گزینه برای تغذیه نوزاد نارس، شیر مادر است. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌ها و مواد مغذی است که به تقویت سیستم ایمنی، رشد مغزی، و تکامل سیستم گوارشی نوزاد نارس کمک می‌کند. بنابراین، شروع شیردهی حتی اگر نوزاد توانایی مکیدن نداشته باشد، می‌تواند از طریق شیر دوشیده شده یا از طریق لوله وارد معده شود.

حفظ شیردهی با کمک پمپ شیر: در صورتی که نوزاد نارس نتواند به طور مستقیم از سینه مادر شیر بخورد، مادر می‌تواند از پمپ شیر برای جمع‌آوری شیر استفاده کند تا نوزاد از خواص شیر مادر بهره‌مند شود.

حفظ دمای شیر: شیر مادر باید در دمای مناسب نگهداری و به نوزاد داده شود. دمای شیر باید نزدیک به دمای بدن باشد تا نوزاد راحت‌تر آن را هضم کند.

 

استفاده از شیر خشک مخصوص نوزادان نارس

در صورتی که شیر مادر به طور کافی موجود نباشد یا نوزاد توانایی مکیدن شیر را نداشته باشد، شیر خشک مخصوص نوزادان نارس باید مورد استفاده قرار گیرد. این شیرها معمولاً غنی‌تر از شیر خشک‌های معمولی هستند و حاوی کالری و پروتئین بیشتری به منظور حمایت از رشد نوزاد نارس می‌باشند.

شیر خشک غنی‌شده: برخی شیر خشک‌ها حاوی مقادیر بیشتری از مواد مغذی مانند پروتئین، چربی و مواد معدنی هستند تا به رشد نوزاد نارس کمک کنند.

 

تغذیه مکرر و به موقع

نوزادان نارس معمولاً به تغذیه‌های مکرر نیاز دارند زیرا معده آن‌ها کوچک است و توانایی هضم غذا در مقادیر زیاد را ندارند. تغذیه باید به طور مرتب، هر ۲-۳ ساعت یک‌بار انجام شود تا انرژی مورد نیاز برای رشد تامین گردد.

دقت به میزان تغذیه: مهم است که میزان شیر مصرفی نوزاد دقیقاً اندازه‌گیری شود تا از کمبود یا پرخوری جلوگیری شود. معمولاً پزشک میزان مناسب شیر را تعیین می‌کند.

 

استفاده از لوله تغذیه (در صورت نیاز)

در مواردی که نوزاد نارس قادر به مکیدن یا بلعیدن شیر نباشد، ممکن است از لوله نازوگاستریک (NG) یا لوله معده برای تغذیه استفاده شود. این روش به نوزاد کمک می‌کند تا مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کند.

لوله تغذیه معمولاً باید توسط تیم پزشکی و پرستاری نصب شود و نظارت دقیق بر وضعیت نوزاد در حین تغذیه الزامی است.

 

مراقبت از دمای بدن نوزاد

نوزادان نارس بیشتر در معرض هیپوترمی (کاهش دمای بدن) هستند، زیرا توانایی حفظ دمای بدن را به خوبی ندارند. تغذیه نوزاد باید در محیطی گرم انجام شود و در حین تغذیه باید دمای بدن نوزاد به طور مداوم پایش شود.

استفاده از دستگاه‌های گرم‌کننده مانند گرم‌کننده‌های مخصوص نوزاد و پوشاندن نوزاد با پتوهای گرم و مناسب می‌تواند در این راستا کمک‌کننده باشد.

 

مراقبت از رشد و پیگیری منظم

نوزادان نارس باید به طور منظم از نظر رشد و وزن تحت نظر پزشک متخصص قرار گیرند. تغذیه باید به‌طور مداوم ارزیابی شود تا اطمینان حاصل شود که نوزاد در حال دریافت تغذیه کافی است.

در صورتی که نوزاد نتواند به اندازه کافی وزن بگیرد یا رشد نکند، ممکن است نیاز به مکمل‌های تغذیه‌ای مثل ویتامین D، آهن، یا حتی پروتئین‌های اضافی باشد.

 

پشتیبانی از تغذیه با مکمل‌های تغذیه‌ای

نوزادان نارس ممکن است به دریافت مکمل‌های تغذیه‌ای نیاز داشته باشند، به ویژه در مواردی که نوزاد در جذب مواد مغذی از شیر مشکل دارد. پزشک می‌تواند مکمل‌های پروتئینی، ویتامین‌ها یا مواد معدنی را بسته به نیاز نوزاد تجویز کند.

ویتامین D: یکی از مهم‌ترین مکمل‌هایی است که ممکن است برای نوزادان نارس تجویز شود تا از بروز مشکلات استخوانی جلوگیری کند.

 

مشکلات گوارشی در نوزادان نارس نسبت به نوزادان رسیده شایع‌تر و گاهی جدی‌تر است، چون دستگاه گوارش آن‌ها هنوز به‌طور کامل رشد نکرده و عملکردهای مهم مانند هضم، جذب، و حرکات روده (پریستالتیسم) به بلوغ کافی نرسیده‌اند.

 

مهم‌ترین مشکلات گوارشی در نوزادان نارس

 

      1.         نکروز انتروکولیت (NEC)

      •           یک بیماری التهابی جدی روده که ممکن است به سوراخ شدن روده منجر شود.

      •           علت دقیق آن ناشناخته است، اما نارس بودن، تغذیه با شیر خشک، و عفونت نقش دارند.

      •           علائم: تورم شکم، خون در مدفوع، استفراغ صفراوی، بی‌حالی.

      2.         ریفلاکس معده به مری (GER)

      •           به دلیل شل بودن اسفنکتر تحتانی مری و تأخیر تخلیه معده.

      •           علائم: برگرداندن مکرر شیر، بی‌قراری هنگام تغذیه، سرفه یا خس‌خس بعد شیر خوردن.

      •           اغلب با گذر زمان و رشد برطرف می‌شود.

      3.         عدم تحمل تغذیه (Feeding Intolerance)

      •           به‌صورت باقی ماندن حجم زیاد شیر در معده، تورم شکم، یا استفراغ.

      •           به دلیل حرکات ضعیف روده یا حساسیت دستگاه گوارش.

      •           نیاز به تنظیم حجم و فاصله‌ی تغذیه.

      4.         یبوست

      •           حرکات روده آهسته‌تر از حد طبیعی.

      •           گاهی ناشی از کم‌بودن فیبر (در تغذیه با شیر خشک) یا کم‌آبی.

      5.         اختلال جذب (Malabsorption)

      •           به علت کمبود آنزیم‌ها یا آسیب روده.

می‌تواند باعث مدفوع آبکی، بدبو و کاهش وزن شود.

عوامل زمینه‌ساز مشکلات گوارشی در نوزادان نارس

بلوغ ناکامل عضلات و اعصاب دستگاه گوارش.

حساسیت بیشتر به تغییرات جریان خون روده.

سیستم ایمنی ضعیف و خطر بالاتر عفونت.

تغذیه زودهنگام یا نامناسب (به‌ویژه شیر خشک در بعضی شرایط).

بیماری‌های همراه (مشکلات تنفسی، قلبی).

 

مراقبت و پیشگیری

      •           ترجیح تغذیه با شیر مادر (شیر مادر حتی برای نوزاد نارس قابلیت هضم بهتر و مواد ایمنی‌بخش دارد).

      •           شروع تغذیه تدریجی و پایش دقیق علائم عدم تحمل.

      •           رعایت شرایط استریل هنگام آماده کردن شیر.

      •           کنترل دقیق مایعات و الکترولیت‌ها.

      •           استفاده از پروبیوتیک‌ها در بعضی شرایط طبق نظر پزشک.

      •           پایش مداوم وزن و رشد.