مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی  آیت الله طالقانی

دکتر مجید ولی زاده فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم ، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفتگو با روابط عمومی بیمارستان آیت الله طالقانی اعلام کرد: دیابت قندی (Diabetes Mellitus) یا مرض قند که از این به بعد اختصاراً  به آن دیابت گفته می شود؛ بیماری است که در آن مقدار ترشح انسولین کمتر از میزان لازم برای طبیعی نگهداشتن قند خون است. انسولین ماده ای است که در بدن تمام افراد طبیعی توسط بخشی از غده لوزالمعده ساخته و به داخل جریان خون ریخته می شود. این ماده در سوخت و ساز مواد نشاسته ای و قندهای ساده و در نتیجه تنظیم قند خون نقش مهمی دارد؛ بنا بر این کاهش نسبی آن در جریان دیابت، منجر به افزایش قند خون می شود که در صورت عدم کنترل وتنظیم آن در حد مناسب منجر به ضایعات جبران ناپذیر در قسمتهای مختلف بدن می شود. منظور از کاهش نسبی انسولین اینست که یا ترشح انسولین از لوزالمعده کاهش می یابد و یا اثربخشی آن در بدن کم می شود؛ یعنی بهر حال مقدار کافی انسولین در بدن وجود ندارد.

 

دیابت از جمله شایعترین بیماریهای متابولیک محسوب می شود. دیابت، پرفشاری خون و اختلالات چربیهای خون را بیماری های تمدن جدید می نامند. تمدن جدید با توجه به شهرنشینی و محدود کردن فعالیت انسانها و افزایش مصرف مواد پر انرژی... در کنار مزایا، بیماریهای جدیدی را به ارمغان آورده که قبلاً به آنها بیماری اغنیا یا ثروتمندان اطلاق می شده است. در گذشته که شغل اکثر مردم کشاورزی، باغداری و دامداری بوده، اربابان و خوانین و خانواده آنها، با توجه به اینکه کارهایشان توسط دیگران انجام می شده و بیشتر به انواع مختلف غذا دسترسی داشته اند، بیشتر در معرض چاقی و دیابت و... بوده اند؛ در حالیکه زندگی ماشینی کنونی و مصرف غذاهای پرکالری همه مردم را در معرض خطر قرار داده است.

 

اهمیت تشخیص بموقع دیابت :

بیماری دیابت از دو جنبه اهمیت دارد:

1) تعداد مبتلایان به آن بسیار زیاد است بطوریکه در حال حاضر 150 میلیون نفر در دنیا دیابتی هستند و تا 15 سال دیگر این تعداد به 300 میلیون نفر خواهد رسید.در ایران نیز  حداقل 2 میلیون نفر دچار دیابت هستند و سالانه 200  هزار نفر  در کشور به این بیماران افزوده می شوند 

 

2) نوع شایع آن( دابت نوع 2 ) معمولاً بدون علامت یا با علایم مختصر می باشد، در نتیجه فرد مبتلا ممکن است سالها از بیماری خود بی خبر باشد و طی این مدت، قند خون بیش از حد طبیعی، منجر به صدمات جبران ناپذیر در قسمتهای مختلف بدن بویژه چشم، کلیه ها، اعصاب محیطی و عروق قلب و مغز و سایر قسمتهای بدن شود. تشخیص و کنترل بیماری در مراحل ابتدایی می تواند جلوی بسیاری از  عوارض گفته شده را بگیرد.  به همین دلیل افرادی که در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری هستند، مانند افراد با سن بیش از 45 سال حتی بدون وجود هیچ علامتی بایستی حداقل هر 3 سال یکبار آزمایش قند خون ناشتا انجام دهند تا با تشخیص زودرس و کنترل قند خون در حد مناسب از ایجاد بسیاری از این صدمات پیشگیری گردد یا وقوع آنها به تاخیر انداخته شود.

 

 

 انواع دیابت:

چهار نوع دیابت وجود دارد:

دیابت نوع 1 : معمولاً افراد مبتلا به نوع یک، را ،کودکان، نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند (افراد کمتر از 30 سال). این نوع از بیماری بعلت تخریب سلولهای تولید کننده انسولین ایجاد می شود. افرادی که دچار این بیماری می شوند معمولاً لاغر هستند و علایم بیماری در آنها پر سرو صدا ست؛ بطوریکه پرنوشی (مصرف بیش از حد معمول آب)، پر ادراری (دفع بیش از حد ادرار بطوریکه ممکنست حتی در طول شب نیاز به دفع چند بار ادرار داشته باشند) و کاهش وزن طی مدت چند روز تا چند هفته در آنها پیدا می شود و پیشرفت می کند. این بیماران برای کنترل قند خون نیاز به تزریق انسولین دارند؛ در غیر اینصورت علاوه بر تشدید علایم فوق دچار دل درد، تهوع، استفراغ، بی حالی و احساس تنگی نفس می شوند؛ که به آن اصطلاحاً کتواسیدوز دیابتی می گویند. عدم تشخیص و درمان بموقع کتواسیدوز دیابتی می تواند مرگ آفرین باشد. برای تشخیص بایستی آزمایش قند خون، بویژه هنگام ناشتایی حداقل 8 ساعته، انجام شود.

 

دیابت نوع 2: این نوع از دیابت معمولاً در افراد میانسال و مسن دیده می شود و علت آن کمبود ترشح انسولین یا کاهش تاثیر آن می باشد. بیماران مبتلا، معمولا چاق هستند یا اضافه وزن دارند. علائم این نوع دیابت نیز عبارتند از : پرنوشی، پرادراری، دفع شبانه ادرار و در موارد شدیدتر، اختلالات بینائی ،کاهش وزن و خستگی زوردرس . بر خلاف دیابت نوع 1 ،شروع آن معمولا بسیار آهسته و کم سر و صداست بطوریکه فرد مبتلا ممکنست در ابتدا هیچ علامتی نداشته باشد و یا علایم  اندک باشند. در نتیجه فرد ممکنست سالها از بیماری خود بی اطلاع باشد و پیدایش یکی از عوارض درازمدت دیابت مانند احساس گزگز و بی حسی طولانی مدت در پاها منجر به بررسی و شناسایی بیماری شود. بهمین علت و نیز بدلیل شیوع بالای این بیماری، انجام آزمایش قند خون ناشتا در فواصل حداکثر هر 3 سال یکبار در تمام افراد با سن بیشتر از 45 سال و سایر افراد در معرض خطر توصیه می شود (2). برای انجام این آزمایش10-8 ساعت ناشتایی کافی است؛ ولی اگر قرار است آزمایش چربیهای خون نیز انجام شود؛ به 14-12 ساعت ناشتایی نیاز است.برای درمان دارویی این بیماران معمولاً از قرصهای پایئن آورنده قندخون استفاده می شود ولی ممکنست پس از مدتی استفاده از انسولین برای کنترل بهتر قند خون لازم شود.

 

دیابت بارداری: نوعی از دیابت است که معمولاً اولین بار در طی بارداری بویژه نیمه دوم آن، یعنی پس از هفته بیستم، شروع می شود. حدود9-5 درصد زنان باردار، مبتلا به این نوع دیابت می شوند(3;4). علت آن غالباً ترشح موادی در بدن است که طی بارداری افزایش می یابد و منشا ترشح آنها جفت می باشد. این مواد باعث مقاومت نسبت به اثر انسولین می شوند؛ لذا دیابت بارداری معمولاً با زایمان و خروج جفت بهبود می یابد. این نوع دیابت معمولاً بدون علامت است؛ ولی در موارد شدید، فرد مبتلا دچار پرنوشی و پرادراری می شود. پس از ابتلای بار اول احتمال تکرار این نوع دیابت در حاملگی های بعدی زیادتر است و حتی پس از زایمان نیز، برای جلوگیری از ایجاد دیابت، اقدامات خاصی مانند کنترل وزن، افزایش تحرک بدنی و رعایت رژیم غذایی (بمنظور پیشگیری از ازدیاد وزن ) بایستی انجام شود. برای کنترل دیابت بارداری استفاده از رژیم غذایی متعادل ، عدم حذف وعده های غذایی (مصرف بموقع حداقل سه وعده غذایی )، افزایش فعالیت بدنی بویژه ورزشهای بالا تنه و گاه استفاده از داروها (معمولاً انسولین ) مورد نیاز است. عدم شناسایی و کنترل بیماری می تواند مشکلات خاصی را برای مادر و جنین ایجاد نماید. برای شناسایی دیابت بارداری، بیشتر از آزمایش قند خون پس از مصرف محلول قندی (شربت قند با غلظت مشخص) استفاده می شود که معمولا در انتهای ماه ششم یا هفتم حاملگی انجام می شود.

 

دیابت به علل متفرقه: مصرف داروهای خاصی مثل کورتون ها، ابتلا به بیماری های غده لوزالمعده، برخی از بیماری های غدد درون ریز مثل ترشح بیش از حد هورمون رشد و پرکاری غدد فوق کلیه و .... نیز می تواند باعث بروز دیابت شیرین شود. بدیهی است موارد فوق جزو علل نادر دیابت بوده و در این موارد، درمان باید متوجه علت زمینه ای باشد.

 

در قسمت دوم  این گفتگو در ارتباط با دیابت نوع 1 و2 بحث می شود.