مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی  آیت الله طالقانی

عفونت گوش میانی یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها، به‌ویژه در کودکان، است و در فضای پشت پرده گوش (حفره گوش میانی) رخ می‌دهد. این ناحیه معمولاً باید پر از هوا باشد، اما در اثر عفونت می‌تواند با مایع یا چرک پر شود.

 

در این خصوص روابط عمومی بیمارستان آیت الله طالقانی گفتگوی با دکتر بهروز براتی متخصص و فلوشیپ جراحی سینوس و بینی و عضو هئیت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی  انجام داد وی در این گفتگو اظهار داشت: عفونت گوش میانی یا اوتیت مدیا زمانی رخ می‌دهد که فضای پشت پرده گوش دچار التهاب و تجمع مایع یا چرک شود. این فضا که بین پرده گوش و حلزون (کوکلئا) قرار دارد، شامل استخوانچه‌های انتقال‌دهنده صدا و عصب صورت (عصب هفتم) است. وقتی که مسیر تهویه این فضا، یعنی لوله استاش، در اثر عفونت‌های تنفسی یا عوامل دیگر دچار اختلال شود، مایع در گوش میانی جمع شده و زمینه برای بروز عفونت فراهم می‌شود.

 

 

 

دکتر براتی در مورد اینکه چه کسانی در معرض ابتلا به عفونت گوش میانی هستند ابراز داشت: اگر سیگاری هستید یا در معرض دود سیگار قرار دارید، علائم حساسیت فصلی یا سالانه دارید، مبتلا به سرماخوردگی یا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی هستید، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری خواهید بود.

بیشترین شیوع عفونت حاد گوش میانی در کودکان 4-1 ساله است. عوامل محیطی مثل حضور در مهدکودک، استفاده از پستانک، بزرگی لوزه سوم و سابقه خانوادگی عفونت گوش از عوامل خطر مهم ابتلا در کودکان هستند.

 

 

وی در ادامه در مورد چگونگیتشخیص عفونت گوش میانی در کودکان گفت: بیشتر عفونت‌های گوش در سنی رخ می‌دهند که کودک هنوز قادر نیست درد خود را توصیف کند. بنابراین والدین باید به نشانه‌های غیرکلامی توجه کنند. چند مورد را باید در کودک مورد توجه و بررسی قرار داد: کشیدن یا مالیدن گوش، هیاهو و گریه، مشکل خواب، تب به ویژه در نوزادان و کودکان خردسال، خروج ترشحات از گوش، کلافگی یا اختلال در تعادل، کاهش واکنش به صداها یا مشکلات شنیداری.

 

 

ایشان توضیحاتی در رابطه با عواملی که باعث عفونت گوش میانی می شوند، اظهار داشت: عفونت گوش میانی معمولاً پس از سرماخوردگی یا هرگونه عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، توسط باکتری ها ایجاد می‌شود. در این شرایط، مسیر تهویه گوش میانی یعنی «لوله استاش» دچار گرفتگی می‌شود. این گرفتگی باعث تجمع مایع در پشت پرده گوش شده و محیطی مناسب برای رشد میکروب‌ها فراهم می‌کند.

 

اگر عفونت دستگاه تنفسی فوقانی باکتریایی باشد ، ممکن است به گوش میانی گسترش یابد. در اغلب موارد، ابتدا یک عفونت ویروسی در بینی و گلو ایجاد می‌شود. این عفونت ویروسی عملکرد لوله استاش را مختل کرده و مایع در گوش میانی جمع می‌شود. سپس این مایع می‌تواند توسط باکتری‌ها آلوده شود و عفونت گوش میانی را ایجاد کند.

 

چرا کودکان بیشتر از بزرگسالان به عفونت گوش مبتلا می شوند ؟

دلایل مختلفی وجود دارد که باعث می شود، کودکان بیشتر از بزرگسالان به عفونت گوش مبتلا شوند. این دلایل شامل:

• لوله های استاش یا شیپوری گوش کودکان نسبت به بزرگسالان طول بیشتر و قطر کمتری دارند و زاویه قرار گیری آن ها نسبت به جمجمه شیب کمتری دارد. این عوامل باعث می شوند که حتی در شرایط عادی نیز مقداری از مایعات از گوش خارج نشود. اگر لوله های استاش ، به دلیل سرماخوردگی یا بیماری تنفسی دیگر متورم یا مسدود شده باشند ، ممکن است مایعات تخلیه نشود.

سیستم ایمنی کودک به اندازه بزرگسالان موثر نیست؛ زیرا هنوز در حال رشد است. این امر ، مبارزه با عفونت را برای کودکان دشوارتر می کند. لوزه به عنوان بخشی از سیستم ایمنی بدن، عبور باکتری های عبور کننده از بینی و دهان را کنترل می کند. بزرگی آدنوئید یا لوزه سوم در کودکان با انسداد دهانه شیپور استاش، می تواند کودک را مستعد ابتلا به

 عفونت گوش میانی

 بکند.

شایان ذکر است که تغذیه کودک با شیرمادر نقش پیشگیری کننده از ابتلا به عفونت گوش میانی دارد.

 

انواع عفونت گوش میانی

عفونت گوش میانی دو نوع است. عفونت حاد به طور ناگهانی شروع می شود و برای مدت کوتاهی ادامه می یابد؛ در حالی که عفونت مزمن گوش بهبود نمی یابد یا مرتباً عود می کند. عفونت مزمن گوش می تواند منجر به آسیب طولانی مدت به گوش شود.

عفونت حاد گوش میانی: به طور ناگهانی بروز می کند ، و موجب تورم و قرمزی می شود. در این عفونت ، مایع و چرک پشت پرده صماخ تجمع می کند. بیمار تب و گوش درد دارد.

عفونت مزمن گوش میانی: در این بیماری عفونت خوب نمی شود، یا در طول ماه ها و سال ها عود می کند. مایع داخلی کانال گوش به بیرون ترشح می کند. عفونت گوش میانی مزمن اغلب با سوراخ شدن پرده گوش و کاهش شنوایی همراه است. عفونت مزمن گوش معمولا دردناک نیست.

تجمع مایع در پشت پرده صماخ

گاهی پس از بروز عفونت، مایع در گوش میانی باقی می مانند و باعث ایجاد گوش میانی انباشته شده از مایع سروزی، می شوند این حالت که «اوتیت میانی با افیوژن» نام دارد، در کودکان پیش‌دبستانی شایع است و همیشه با علائم واضح همراه نیست.

گوش میانی انباشته شده از مایع سروزی می تواند بر شنوایی تأثیر منفی بگذارد و رفع آن ممکن است چندین هفته طول بکشد. از آن جایی که این وضعیت بدون معاینه پزشکی معمولاً توسط والدین قابل تشخیص نیست. همه ی کودکانی که مشکوک به عفونت گوش هستند یا مشکل شنوایی دارند، باید به پزشک مراجعه کنند.

ارجاع به متخصص گوش و حلق و بینی معمولاً در موارد زیر توصیه می‌شود: عفونت‌های عودکننده یا طول‌کشنده، باقی ماندن مایع در گوش بیش از ۳ ماه، کاهش شنوایی پایدار، تردید در آسیب پرده گوش یا ساختارهای گوش، تأخیر در گفتار یا یادگیری زبان، هر موردی که در معاینه پزشک عمومی علامت غیرطبیعی مشاهده شود.

 

علائم و نشانه‌های عفونت گوش میانی

عفونت گوش میانی می‌تواند با مجموعه‌ای از علائم متفاوت بروز کند که شدت آن‌ها در کودکان و بزرگسالان یکسان نیست. علائم شایع عبارت‌اند از:

احساس فشار، پری یا انسداد در گوش

درد گوش (درد تیز، مبهم یا ضربان‌دار)

کاهش شنوایی خفیف یا کاهش وضوح اصوات

خروج ترشح از گوش (در صورت پارگی پرده گوش)

وزوز گوش

تب

سردرد

تحریک‌پذیری یا بی‌قراری (به‌خصوص در کودکان)

سرگیجه یا احساس عدم تعادل

بی‌اشتهایی

استفراغ، تهوع یا اسهال (در برخی کودکان به دنبال تب)

تجمع مایع در پشت پرده گوش

 

تشخیص عفونت گوش میانی

تشخیص عفونت گوش میانی بر پایه‌ی شرح حال، معاینه کامل و بررسی دقیق علائم انجام می‌شود. این مراحل به پزشک کمک می‌کند تا از تجویز غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها جلوگیری کند. پزشک برای ارزیابی گوش میانی از اتوسکوپ یا میکروسکوپ تخصصی استفاده می‌کند تا وضعیت پرده گوش، وجود التهاب، قرمزی، برجستگی یا تجمع مایع را مشاهده کند. معمولاً از اتوسکوپ پنوماتیک برای ارزیابی حرکت پرده گوش استفاده می‌شود. در حالت طبیعی، پرده گوش باید با تغییرات فشار حرکت ظریفی داشته باشد. اگر گوش میانی از مایع پر شده باشد، پرده گوش حرکت بسیار محدود خواهد داشت یا اصلاً تکان نمی‌خورد.

 

گوش درد یکی از علائم رایج عفونت گوش میانی است ؛ اما همیشه ناشی از این بیماری نیست. تجمع موم گوش در گوش خارجی یا تغییر در ارتفاع یا فشار هوا و همچنین دردهای ارجاعی مثل مشکلات مفصل فک (TMJ) یا دندان‌ها، از دیگر دلایل احساس پری یا درد گوش هستند. بنابراین تشخیص دقیق تنها با معاینه پزشکی و ارزیابی پرده گوش امکان‌پذیر است.

 

درمان عفونت گوش میانی

اغلب علت عفونت گوش میانی ویروس ها هستند؛ لذا در این صورت آنتی بیوتیک کمکی نمی کند و درمان اصلی شامل کنترل درد و تب است. داروهای مسکن مانند استامینوفن یا ایبوپروفن جهت کاهش درد و تب کمک می کنند. با استفاده از پد یا کمپرس گرم روی گوش نیز می توان درد را کاهش داد. بسیاری از عفونت‌ها طی ۲ تا ۳ روز اول بهبود قابل‌توجه پیدا می‌کنند و طی ۷ تا ۱۰ روز به طور کامل فروکش می‌کنند.

 

اگر پزشک براساس شرح حال و معاینات، باکتری را علت بروز عفونت تشخیص دهد؛ می تواند آنتی بیوتیک تجویز کند. آنتی بیوتیک ها در صورتی تجویز می‌شوند که علائم شدید باشد (تب بالا، درد قابل‌توجه، ترشح از گوش) یا بیمار کودک کم‌سن با علائم جدی باشد و یا علائم بیش از ۴۸ تا ۷۲ ساعت ادامه یابد یا بدتر شود. اگر پزشک آنتی بیوتیک تجویز کرد؛ بایستی دوره مصرف کامل شود. در غیر این صورت، عفونت ممکن است دوباره برگردد و نسبت به درمان های بیشتر مقاوم شود.

 

آیا جراحی می تواند به درمان عفونت گوش میانی کمک کند ؟

اقدامات جراحی در موارد خاص قابل انجام است.

• پاراسنتز (Paracentesis) یا همان سوراخ کردن پرده گوش اقدامی با هدف اصلی تخلیه مایع/چرک یا برداشتن نمونه برای آزمایش است. معمولاً در عفونت حاد گوش میانی یا برای تشخیص میکروبی در موارد عدم پاسخ به آنتی بیوتیک کاربرد دارد. در اکثر موارد، این روش به طور سرپایی و با استفاده از بی‌ حسی موضعی در مطب پزشک قابل انجام است.

• میرنگوتومی(Myringotomy): اگر مایع برای مدت طولانی پشت پرده گوش باقی بماند، باعث افت شنوایی پایدار گردد یا عفونت‌های راجعه رخ دهد، پزشک ممکن است اقدام به ایجاد یک برش کوچک در پرده گوش برای تخلیه مایع کند.

• قرار دادن لوله تهویه (VT یا T-tube): در موارد تکرار عفونت یا باقی ماندن مزمن مایع در گوش میانی، یک لوله کوچک در پرده گوش قرار داده می‌شود تا تهویه مداوم برقرار شود و از عفونت‌های بعدی پیشگیری شود.

جراحی لوزه سوم (آدنوئیدکتومی): این عمل جراحی در کودکان با عفونت راجعه ی گوش میانی، باعث بهبود عملکرد گوش میانی و پیشگیری از تکرار بیشتر عفونت و تجمع مایع در گوش میانی می شود.

 

 

عوارض

اگر عفونت گوش میانی به‌موقع و درست درمان نشود، ممکن است به بخش‌های دیگر گوش یا حتی نواحی اطراف آن سرایت کند. این عوارض نادر هستند، اما آگاهی از آن‌ها اهمیت دارد.

 

1- تاثیر بر تکلم و زبان کودک: وجود مایع در گوش میانی، حتی اگر عفونت فعال وجود نداشته باشد، می‌تواند باعث کم‌شنوایی خفیف تا متوسط در کودک شود. این نوع کم‌شنوایی معمولاً موقت است، اما اگر مدت طولانی ادامه پیدا کند یا به صورت راجعه رخ دهد؛ ممکن است بر یادگیری زبان، وضوح گفتار و مهارت‌های ارتباطی کودک تأثیر بگذارد.

 

2- آسیب به گوش داخلی: گاهی عفونت از گوش میانی به گوش داخلی می‌رسد؛ بخش هایی که مسئول تعادل و شنوایی هستند. این وضعیت می‌تواند باعث سرگیجه شدید، حالت تهوع و استفراغ و کم‌شنوایی شدید شود. این وضعیت لابیرنتیت نامیده می شود و نیاز به درمان فوری دارد.

 

3- درگیری عصب صورت: عصب صورت از گوش میانی می‌گذرد. اگر عفونت پیشرفت کند، ممکن است این عصب را درگیر کند و باعث کج شدن یک طرف صورت و ضعف عضلات صورت شود. این اتفاق نادر است اما باید جدی گرفته شود.

 

4- التهاب استخوان پشت گوش (ماستوئیدیت): استخوانی به نام ماستوئید در پشت گوش قرار دارد. عفونت درمان‌نشده می‌تواند باعث التهاب این ناحیه شود که علائم آن عبارت است از: درد و تورم پشت گوش، تب و ترشح چرکی از گوش. این مشکل نیز نیازمند درمان فوری است.

 

5- کاهش شنوایی: وجود مایع یا چرک در گوش میانی می‌تواند باعث کم‌شنوایی موقت شود. اما اگر عفونت پیشرفت کند یا درمان نشود، گاهی ممکن است کاهش شنوایی دائمی ایجاد شود.

 

6- گسترش عفونت به مغز: در موارد بسیار شدید و درمان‌نشده، عفونت ممکن است به داخل جمجمه برسد و باعث مشکلاتی مانند آبسه مغزی، مننژیت و ترومبوز سینوس‌های وریدی مغز شود که با علائمی مانند سردرد شدید، تب بالا، یا خواب‌آلودگی بروز می‌کند و نیاز به اقدام سریع پزشکی دارد.

 

اقدامات پیشگیرانه

خوشبختانه راهکارهایی وجود دارد که می‌توانند احتمال بروز عفونت گوش میانی در کودکان را کاهش دهند. مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه شامل شیردهی، رعایت بهداشت دست، ایجاد محیطی سالم و واکسیناسیون است.

 

1- شیردهی: توصیه می‌شود کودک با شیرمادر تغذیه شود. آنتی‌بادی‌های موجود در شیر مادر به تقویت سیستم ایمنی کودک کمک می‌کنند و احتمال عفونت گوش را کاهش می‌دهند. اگر کودک خود را با شیرخشک تغذیه می کنید؛ کودک را به حالت ایستاده شیر دهید و سپس 30 دقیقه در حالت ایستاده نگه دارید. هرگز نوزاد یا کودک نوپا را با شیشه شیر نخوابانید زیرا این کار خطر عفونت گوش را افزایش می‌دهد.

 

2- رعایت بهداشت دست: شست‌وشوی منظم دست‌ها با آب و صابون یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از انتقال ویروس‌های سرماخوردگی و آنفولانزا است؛ بیماری‌هایی که اغلب زمینه‌ساز عفونت گوش میانی هستند. والدین، مراقبان و کودکان (در صورت امکان) باید این موضوع را همواره رعایت کنند.

 

3- ایجاد محیطی سالم: قرار گرفتن کودک در معرض دود دخانیات یکی از عوامل مهم افزایش خطر عفونت گوش است. سیستم تنفسی کودکان در برابر دود بسیار حساس است و مخاط بینی و گوش آن‌ها سریع‌تر تحریک می‌شود. همچنین در دوره‌های شیوع سرماخوردگی و آنفولانزا بهتر است تماس کودک با افراد بیمار محدود شود. این کار احتمال ابتلا به عفونت‌های تنفسی و در نتیجه عفونت گوش را کاهش می‌دهد.

 

4- واکسیناسیون: واکسن‌ها نقش مهمی در کاهش عفونت‌های تنفسی و در نتیجه کاهش احتمال عفونت گوش میانی دارند. مهم‌ترین واکسن‌هایی که توصیه می‌شود کودک طبق برنامه دریافت کند؛ شامل واکسن پنوموکوک، واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B و واکسن آنفولانزا می باشد. این واکسن‌ها با کاهش بیماری‌های باکتریایی و ویروسی مرتبط، از ابتلای کودک به عفونت گوش جلوگیری می‌کنند.